Zapadni savremenici Stefana Nemanje

Zašto se ovih dana ne podsetimo prekolumbovske Amerike toga doba u kojoj su živeli Indijanci; dok su u Kanadi, pored Indijanaca, na severu zemlje živeli i Eskimi; a Aboridžini i Maori su naseljavali Australiju i Novi Zeland. Evropom se prostiralo Sveto rimsko carstvo koje su u osnovi činile nemačke etničke zemlje, a tek 1871. nastala je nacionalna država ujedinjena u Nemačko carstvo. Da li su zapadni savremenici Stefana Nemanje poput rimsko-nemačkog cara Fridriha Prvog Barbarose bili obrazovaniji od njega ili ne?

Da li posle svega što je Stefan Nemanja (vladao od 1166. do 1196.) uradio za Srbiju i Srpsku pravoslavnu crkvu treba da se spomenika stidimo ili on treba da bude podsetnik generacijama koje dolaze - da je upravo Stefan Nemanja podigao Srpstvo, a mi njemu podigosmo spomenik 8 vekova kasnije. 

Odgovore na ova i mnoga druga pitanja potražili smo od istoričara Ognjena Karanovića, direktora Centra za društvenu stabilnost i predavača u Kulturnom Centru Novog Sada koji na početku razgovora ističe:

"Podizanje spomenika Stefanu Nemanji je jedan veliki čin koji će konačno staviti tačku na sva duhovna lutanja i jugoslovenske zablude i konfuzije. Stefan Nemanja, tj. njegov spomenik, dokaz je da je Otadžbina vraćena svom narodu, ali i da se narod vratio Otadžbini. Stefan Nemanja je podigao Srpstvo, a sada Srpstvo podiže ovaj spomenik iz pepela srpskih zabluda i nesreća XX veka. Iz tog razloga treba da budemo i srećni i ponosni što imamo kome spomenik da podignemo - jer Stefan Nemanja je razlog zašto danas postojimo kao drevni evropski narod i kao deo evropske civilizacije.

U vreme njegove vladavine koja obuhvata i period Trećeg krstaškog rata, počinje period uspona srednjovekovne Srbije, a sa Nemanjićima, Nemanjinim naslednicima, nastupio je i "srpski srednjovekovni zlatni period", kada Srbija, posebno pod kraljem Milutinom i carem Dušanom, postaje regionalna sila na Balkanu. Svakako, samostalna Srpska pravoslavna crkva od 1219, uzdizanje Srbije u rang kraljevine 1217, uzdizanje arhiepiskopske stolice srpskog arhiepiskopa u patrijaršijski tron, a kraljevine u Dušanovo carstvo 1346, rezultat su i posledice mudre, saborne politike Stefana Nemanje", kaže Karanović.

  Šta nam možete reći o diplomatskim veštinama Stefana Nemanje?

"U njegovo vreme, Srbija održava diplomatske odnose, ne samo sa Romejskim carstvom, sa kojim se bori za punu nezavisnost od Carigrada, već i sa Mletačkom Republikom (Venecijom). Njegov sin, Stefan Prvovenčani biće oženjen ćerkom velikog mletačkog dužda, Enrika Dandola, Anom. Snažni su i sadržajni odnosi sa Ugarskom. Nemanjin, daleki rođak ban Beloš, inače Srbin, bio je rođeni brat kraljice Jelene, supruge mađarskog kralja Bele Drugog Slepog. Ban Beloš bio je sin raškog velikog župana i veoma uticajan ugarski državnik, a njegova ćerka bila je udata u Rusiji, pa preko bana Beloša i njegove ćerke, Nemanja ostvaruje prve veze sa Rusijom.

Postojali su i razvijeni odnosi sa rimskim papom. Sa rimsko-nemačkim carem Fridrihom Prvim Barbarosom, Nemanja se sastao 1189. godine u Nišu, kada je i sklopljen međunarodni ugovor o savezu Nemanje sa Svetim rimskim carem na Zapadu. U Nišu je cara dočekao Stefan Nemanja sa braćom Stracimirom i Miroslavom. Priređena je bogata gozba, a Fridrihu Prvom Barbarosi su darivali veliki broj poklona (vino, ječam, volove, ovce i pripitomljenog vepra i jelene). Interesantno, tekst ovog međunarodnog ugovora Nemanja je potvrdio svojim potpisom, dok je na isti taj dokument, Barbarosa, rimsko-nemački car, udario krst, što nam govori da je Barbarosa bio nepismen.

  Da li je to bio period "stare slave i zlatnog doba Srbije" ili samo mit?

"Srbija tada doživljava uspon. Postaje samostalna država u skladu sa normama feudalnog državnog prava, a srpski narod dobija samostalnu crkvenu organizaciju. Sve je to omogućeno delatnošću Nemanje i njegove dinastije, ali moramo da naglasimo da je prostor za ove istorijske procese nastao i zbog strahovitog opadanja romejske moći (vizantijske), posebno nakon Četvrtog krstaškog rata, 1204. i sloma Romejskog carstva. Bilo je to vreme kada zapadna feudalna civilizacija pokušava da potisne romejski komonvelt sa Jugoistoka Evrope. Upravo, tu priliku iskoristili su Nemanja i njegovi potomci u podizanju moći i ugleda Srbije."

  Da li je Stefan Nemanja bio brutalniji i zloglasniji vladar nego njegovi zapadni savremenici ili oni koji su došli na vlast u tim zemljama nešto kasnije? Razna mišljenja na ovu temu možemo čuti ovih dana.

"Tako nešto mogu da pričaju apsolutne neznalice, koje Nemanju postavljaju u savremeni kontekst moderne politike, ali pri tom zaboravljaju karakter evropskih zemalja i njihovih vladara u Srednjem veku. Stefan Nemanja nije bio ni po čemu brutalniji od francuskih, engleskih, nemačkih, ruskih ili kasnije osmanlijskih vladara. Štaviše! Ovde se misli na Nemanjinu politiku navodno protiv bogumilske jeresi, te o njihovom proterivanju iz Srbije. Dok u istom, čak i kasnijem periodu, francuske duhovne i svetovne vlasti vode pravi krstaški rat protiv katarena (hrišćanske jeretičke zajednice), tamošnji rimokatolički prelati, prilikom pokolja u jednom gradu, na jugu Francuske, gde su katareni živeli u dominantnoj većini, na pitanje, krstaških jurišnika, šta da učine sa katoličkim stanovništvom, kako da ih razdvoje od jeretika u "čišćenju" grada, jedan katolički prelat kaže: "Pobijte ih sve, a Gospod će odabrati one koji su njegovi i pozvati ih k sebi". Da li sad ta srednjovekovna epizoda, Francusku i njene vladare čini zločinačkom državom? Ne, ne mogu se istorijski procesi i stanja, posebno oni od pre 800 ili hiljadu godina, postavljati u ravan savremenog društva i sveta. Zapravo, svi učeni ljudi to i razumeju, sem drugosrbijske lažne građanske elite. Biološkim i duhovnim potomcima titoizma i jugoslavizma Stefan Nemanja je stran - a spomenik posvećen njemu, automatski i neprihvatljiv. Oni ne mogu da se pomire sa činjenicom da Beograd ostaje evropski, kosmopolitski grad, ali istovremeno vraća sebi i svoje identitetsko srpsko nasleđe."

  Da li je važno koja vlast u Srbiji spomenik podiže ili je važno da spomenik konačno postoji u centru Beograda, i to 822 godine nakon smrti Stefana Nemanje?

"Naravno, najvažnije je da spomenik postoji, ali ukoliko je ova vlast (a jeste), na čelu sa predsednikom Srbije, Aleksandrom Vučićem, podigla spomenik, onda ne bi trebalo da se postavlja pitanje ovoj vlasti - zašto je to učinjeno; već bi trebalo da se postavi pitanje - zašto nijedna vlast u poslednjih nekoliko decenija, to nije učinila. Odgovor se sam po sebi nameće. Zato što ih identitetska politika nije ni zanimala", kaže Karanović.