Nadežda Petrović 1873 - 2023: u susret obeležavanju 150 godina od rođenja

Bez obzira na sve teškoće koje je imala kao žena u vrtlogu burnih istorijskih događaja i društvenih zbivanja balkanskih prostora, Nadežda Petrović je postala svojevrsni predvodnik svega značajnog što se dešavalo u prvih petnaest godina prošlog veka - izborila se za sopstvene stavove u umetnosti, zbližavala umetnike južnoslovenskog prostora, radila na obrazovanju i emancipaciji boreći se sa tradicionalizmom i predrasudama i na kraju dala život u borbi za čast i slobodu svog roda. Godinama nakon prerane smrti Nadeždin umetnički rad potpuno je bio zasenjen altruizmom i rodoljubljem toliko da se skoro isključivo njena ličnost percipirala kroz žrtvu velike heroine!

Nadeždin pristup slici nesumnjiv je rezultat školovanja u Minhenu i boravaka u Francuskoj i Italiji, a stalni povratak tradicionalnoj Srbiji izražen je u vidu tema koje nose predznak nacionalnog. U tom slikarstvu prepoznat je model beskompromisnosti u svom modernizmu, što je postignuto odsustvom dopadljive slike predela i naturalističkog detaljisanja. Razbijanjem strogog shematizma realističke slike, koristeći pastuoznu fakturu i krajnje neuobičajen kolorit, srpsko slikarstvo je približila evropskim pravcima. Na njenim slikama, punim izražajnosti i jačine, dominiraju akcenti zelene, crvene i bele na licima portretisanih, neočekivano crveno ili ljubičasto nebo, maestralni prenos sopstvene egzaltiranosti naizgled uobičajenim prizorima - od resničkog sokaka i žetve, preko jezera u Bulonjskoj šumi do gračaničkih kupola. Vrhunac izražajnosti postignut je u prikazu mrlja kupača na plaži i uzburkanom, penušavom vodenom masom jednog morskog talasa. U tom trenutku patrijarhalna Srbija, ograničena na svim poljima u vremenu društvenih, političkih i ratnih kriza, apsolutno nije bila u stanju da prihvati beskompromisnost njenog slikarstva!

Pogled na umetnost u Srbiji značajno je promenjen u godinama između dva rata. Tadašnji mlađi kritičari navode da se slika mora shvatiti kao umetnikov svet i doživljaj sa sopstvenim zakonima - govori se o autonomiji umetnosti, o novim teorijama i novoj estetici, pa je sa te pozicije stavljeno do znanja da se srpska umetnost zauvek promenila sa Nadeždinim minhenskim slikama, raskidom sa starim kanonima i da avangardne pojave nikako nisu bile moguće bez oštre radikalizacije na planu dekonstrukcije realističke slike, odnosno Nadeždinog priklanjanja tzv. ''antiklasičnoj estetici''.

Od tada se njeno slikarstvo visoko pozicioniralo u istoriji srpske moderne sa različitim pogledima vezanim za definisanje pripadnosti nekom od umetničkih pravaca - bez jasnih stilskih i hronoloških granica između impresionističkog i ekspresionističkog, uz elemente secesije, simbolizma i fovistički kolorit, kao dominanta izdiže se Nadeždina fasciniranost prizorom koju je na takav način na sliku mogla preneti isključivo energija jednog ekspresioniste.

Pre Nadežde umetnička angažovanost se merila nacionalnim patosom u romantičarskim i realističkim predstavama pa je jasno da, osim vizuelno-pojavnog, zapravo istovremeno percipiranje „etičkog i estetičkog" kao i elementa angažovanosti izdvaja njenu pionirsku i vizionarsku ulogu. Iz perspektive savremenog doba Nadeždin radikalizam u posmatranju i shvatanju slike, kao i njen društveni aktivizam, toliko su izazovni da neprestano daju nove osvrte i studije, nove načine i aspekte čitanja avangardnog vizuelnog izraza i tematski angažovanog pristupa, potvrđujući utvrđenu poziciju njenog slikarstva kao graničnog između starih i novih shvatanja.

Koloritno i energično

Umetnički opus Nadežde Petrović nesumnjivo je pomerio granice srpskog slikarstva, ohrabrio generacije umetnika sa početka 20. veka ka novim umetničkim dometima i usmerio kasnije generacije. Iako su je u toku likovnog razvoja vodili zreli stavovi da bude osobena i otvorena ka svemu novom što joj se pruži, neminovna je bila postepenost u građenju likovnog izraza. Njeno stvaralaštvo je podeljeno na četiri perioda: Minhenski (sa dve faze napredovanja u vreme slikarskih studija), Srbijanski (sa tri faze: periodom kada stvara ekspresionistička dela u Resniku i Sićevu, kada slika u stilu impresionizma i kada stvara upečatljiva dela bogata koloritom), Pariski (sa fazom kojom nastavlja sa usvojenim kolorizmom i fazom u kojoj njen slikarski pravac dostiže potpunu zrelost) i Ratni kada u novonastalim okolnostima iz čina slikanja crpi moralnu i emotivnu snagu, a njene slike, uz umetničku vrednost, nose težinu uzvišenog dela podarenog Srbiji.

Dela predstavljena na ovoj izložbi okvirno ilustruju njen umetnički opus. Kroz njih su zastupljena dva perioda Nadeždinog slikarstva:

- Minhenski period i njegova prva faza koja obuhvata vreme pohađanja slikarske škole Antona Ažbea u Minhenu („Vodenica" i „Čitanje")
- Srbijanski period i njegova prva faza kojoj pripada Nadeždino aktivno slikanje po okolini Beograda i u vreme umetničke kolonije u Sićevu i nastaju dela jake energije i bogatog kolorita, ali i ona gde je birala umereniju paletu boja, te dominiraju smirenost i kontemplacija („Predeo sa kolibom" i „Devojčica u belom")
- Srbijanski period i njegova treća koloristička faza kada je učvrstila ekspresionističku obradu i upotrebu bogatog iznijansiranog kolorita. („Predeo" i „Portret starice").

Tematski su zastupljeni Nadeždini najčešći motivi - pejzaž i portret. Pošavši od motiva vodenice koja oslikava Nadeždine prve godine slikanja direktno u pejzažu, preko istraživanja svetlosti kroz umerenu paletu u predelu nastalom u okolini Beograda do koloristički i kompoziciono razigranog prizora srpskog sela smeštenog pod brdom, izabrana dela svedoče o odnosu slikarke prema eksterijeru i izazovima koje nosi, a koje je savladavala kroz modernistički koncept i neposrednost. Da je snaga Nadeždinih portreta u prenosu emocija (ličnih i portretisanih osoba) svedoči i portret devojčice gde dominira umerenija paleta boja i lazurno slikanje (i ne smeta što je ostao u radnoj fazi) i portret starice rađen energičnijim potezima, bogatim koloritom i pastuoznije. Tematski se izdvaja slika „Čitanje" jer obrađuje jedan od ređe zastupljenih motiva u Nadeždinom opusu. Iako predstavlja intimni prizor iz svakodnevnog života, slikarka u njega unosi dinamiku akcentovanjem centralne površine (bluze žene koja čita) jarko crvenom bojom i ukazuje da se već kroz rane školske radove Nadežda formirala kao kolorista energične slikarske ličnost.

Organizatori se zahvaljuju Milošu Kolaržu iz Beograda.

Ovde možete pogledati/preuzeti katalog izložbe